ουράνιο

Χημικό στοιχείο με σύμβολο U. Ανήκει στην τρίτη ομάδα του περιοδικού συστήματος των στοιχείων, στην οικογένεια των ακτινιδών, έχει ατομικό αριθμό 92, ατομικό βάρος 238,07. Είναι το βαρύτερο από τα φυσικά στοιχεία. Το ισότοπο φυσικό μείγμα αποτελείται από τρία ισότοπα U 234, U 235, U 238 σε αναλογίες, αντίστοιχα, 0,0057, 0,7204 και 99,2739, που βρίσκονται στα κύρια ορυκτά ουρανινίτη (πισσουρανίτη) και καρνοτίτη. Σημαντικά κοιτάσματα ο. υπάρχουν στο Κονγκό, στον Καναδά και στην Τσεχοσλοβακία. Απομονώθηκε ως οξείδιο περίπου στα τέλη του 18ου αι. από τον Κλάπροθ και ονομάστηκε ουράνιο από την ονομασία του πλανήτη, που ανακαλύφθηκε σχεδόν ταυτόχρονα. Πενήντα χρόνια αργότερα απομονώθηκε στη στοιχειακή κατάσταση από τον Πελιγκό. Μέταλλο αργυρόλευκο, αρκετά ευήλατο, τήκεται στους 1132°C, βράζει στους 3818°C και έχει ειδικό βάρος 18,97. Όταν θερμανθεί αντιδρά με το οξυγόνο, με τα αλογόνα και το άζωτο, δεν αντιδρά με τις βάσεις και διασπά, εν ψυχρώ, το νερό. Παρασκευάζεται με αργιλοθερμαντική μέθοδο με αναγωγή του οξειδίου του ή αν κατεργαστούμε με μεταλλικό νάτριο τα αλογονούχα παράγωγα του με μεταλλικό νάτριο τα αλογονούχα παράγωγα του. Παρασκευάζεται επίσης και με ηλεκτρόλυση του φθοριούχου ουρανίου διαλυόμενο σε λουτρό χλωριούχου νάτριου και χλωριούχου ασβέστιου. Από χημική άποψη, το ο. εμφανίζει διάφορους βαθμούς σθένους, στους οποίους αντιστοιχούν διάφοροι τύποι ενώσεων. Αναφέρουμε το τριοξείδιο, καστανόχρωμη κόνι, η οποία, αν υποστεί επεξεργασία με νερό, δίνει το ουρανικό οξύ, του οποίου είναι γνωστά μερικά άλατα, αδιάλυτα στο νερό και με έντονο κίτρινο χρώμα· το οξείδιο, κύριο συστατικό του ουρανινίτη· τα άλατα του ουρανυλίου, με πιο ενδιαφέρον το νιτρικό (κίτρινο χρώμα και κιτρινοπράσινο φθορισμό) που είναι διαλυτό στο νερό, στην αλκοόλη και στον αιθέρα· το οξικό ουρανύλιο, που χρησιμοποιείται στην ανίχνευση του νατρίου. Η ραδιενέργεια του στοιχείου επιτρέπει την εντόπιση των κοιτασμάτων του με τον μετρητή Γκαίγκερ. Το ο. χρησιμοποιείται σήμερα ως πυρηνικό καύσιμο. Οι πυρήνες του ισότοπου U 235, βομβαρδιζόμενοι με βραδέα νετρόνια, υφίστανται σχάση, δημιουργώντας τα ραδιενεργά ισότοπα και ελευθερώνοντας τεράστιες ποσότητες ενέργειας, που ονομάζεται, ανακριβώς, ατομική. Το ισότοπο U 235 μπορεί vα απομονωθεί και να ληφθεί σε εκτιμητέες ποσότητες στο κύκλοτρο με τις ηλεκτρομαγνητικές μεθόδους που χρησιμοποιούνται για τον διαχωρισμό των ραδιενεργών ισοτόπων. Είναι δυνατόν, επίσης, να διαχωριστεί με διάχυση του εξαφθοριούχου ο. ή με τις άλλες μεθόδους διαχωρισμού των ισοτόπων. Στους πυρηνικούς αντιδραστήρες, αντί του καθαρού ισότοπου μεταχειρίζονται συνήθως εμπλουτισμένο ο., δηλαδή ο. στο οποίο η περιεκτικότητα σε U 235 αυξάνεται υπέρμετρα (80-90%) σε σχέση με το αντίστοιχο του φυσικού ο. Εκτός από πυρηνικό καύσιμο, το ο. χρησιμοποιείται ως κίτρινη χρωστική ύλη σε σμάλτα, πορσελάνες, γυαλιά, κεραμικά κλπ. Ορυχείο ουράνιου στην περιοχή Μουνάνα Γκαμπόν. Ουρανοπολίτης σε πισσουρανίτη (θειικό ουράνιο). Βλήμα με επικάληψη απεμπλουτισμένου ουρανίου.

* * *

το

χημ. ραδιενεργό χημικό στοιχείο με σύμβολο U και ατομικό αριθμό 92, το βαρύτερο χημικό στοιχείο που απαντά στη φύση και που τα κοιτάσματά του χρησιμοποιούνται ευρύτατα στην τεχνολογία τών πυρηνικών καυσίμων και τών πυρηνικών όπλων.

[ΕΤΥΜΟΛ. Αντιδάνεια λ., πρβλ. γαλλ. uranium, από τον πλανήτη τού ηλιακού συστήματος Ουρανό. Η λ. μαρτυρείται από το 1861 στους Ελληνικούς Κώδικες].